Podatek od towarów i usług (VAT) jest jednym z głównych źródeł dochodów budżetowych w Polsce. Regulowany jest przez ustawę o podatku od towarów i usług.

Zgodnie z art. 5 ustawy o VAT, opodatkowaniu podlegają:

• Odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju – każda czynność, której efektem jest przekazanie prawa do dysponowania towarem jak właściciel, lub wykonanie usługi za wynagrodzeniem na terytorium Polski.
• Eksport towarów – wywóz towarów poza terytorium Unii Europejskiej.
• Import towarów na terytorium kraju – przywóz towarów z terytorium poza UE do Polski.
• Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju – zakup towarów z innego państwa członkowskiego UE.
• Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów – dostawa towarów do innego państwa członkowskiego UE.

Czynności wyłączone z opodatkowania

Pewne czynności są wyłączone z opodatkowania VAT na mocy art. 43 ustawy.

• Usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej – świadczenie usług medycznych przez podmioty do tego uprawnione.
• Usługi edukacyjne – usługi świadczone przez placówki oświatowe w zakresie kształcenia i wychowania.
• Usługi finansowe i ubezpieczeniowe – usługi związane z depozytami, pożyczkami, ubezpieczeniami i inne podobne usługi świadczone przez instytucje finansowe.

Specjalne przypadki i zwolnienia

Istnieją także szczególne przypadki, gdzie stosowane są specjalne zasady opodatkowania:

• Mały podatnik – Podatnicy, których roczny obrót nie przekracza 200 000 zł, mogą korzystać ze zwolnienia z VAT, pod warunkiem spełnienia określonych wymagań (art. 113 ust. 1 ustawy).
• Dostawy specjalne – Niektóre towary i usługi mogą być opodatkowane według obniżonych stawek VAT (np. stawka 0% dla eksportu towarów).

W myśl art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361) zbycie przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT. Przepis ten stanowi bowiem, że przepisów ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Warunki wyłączenia

Aby zbycie przedsiębiorstwa mogło być wyłączone z opodatkowania VAT, musi spełniać określone warunki:

• Przedmiot transakcji – musi to być całe przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część.
• Cel transakcji – transakcja powinna umożliwić kontynuację działalności gospodarczej przez nabywcę.

Interpretacje i orzecznictwo

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (15 stycznia 2014 r., sygn. I FSK 224/13), gdzie NSA uznał, że sprzedaż przedsiębiorstwa nie podlega opodatkowaniu VAT, o ile nabywca kontynuuje działalność gospodarczą bez większych zmian w strukturze.
• WSA w Lublinie (17 grudnia 2020 r., sygn. I SA/Lu 150/20): W tej sprawie sąd uznał, że zbywana stacja paliw stanowiła przedsiębiorstwo ze względu na możliwość dalszego prowadzenia działalności gospodarczej przez nabywcę, co wykluczało opodatkowanie VAT​
• NSA (25 kwietnia 2018 r., sygn. I FSK 1204/16): Sąd podkreślił, że brak możliwości natychmiastowego prowadzenia działalności gospodarczej nie wyklucza kwalifikacji transakcji jako zbycia przedsiębiorstwa, jeżeli nabywca kontynuuje działalność gospodarczą w innym zakresie lub skali​

Elementy zbycia przedsiębiorstwa

W skład przedsiębiorstwa, które jest przedmiotem transakcji, mogą wchodzić:

• Nieruchomości i ruchomości: Budynki, maszyny, urządzenia.
• Prawa i obowiązki: Umowy, licencje, patenty, prawa autorskie.
• Zasoby ludzkie: Pracownicy i kadra zarządzająca.
• Klienci i kontrakty: Relacje z klientami i kontrahentami.

Procedura zbycia przedsiębiorstwa

Proces zbycia przedsiębiorstwa powinien obejmować:

• Inwentaryzację składników majątkowych.
• Umowę sprzedaży przedsiębiorstwa, która powinna zawierać dokładny opis wszystkich składników majątkowych oraz warunki przeniesienia własności.
• Zgłoszenie do odpowiednich organów – wymaga zgłoszenia transakcji do Urzędu Skarbowego oraz innych odpowiednich organów (np. sądów rejestrowych).

Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów na terytorium kraju. Definicję dostawy towarów określa art. 7 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym dostawą towarów jest przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Odpłatne świadczenie usług

Odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju również podlega opodatkowaniu VAT (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Świadczeniem usług, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy, jest każde świadczenie wykonywane na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów.

Pojęcie towaru i usługi

Zgodnie z art. 2 pkt 6 ustawy o VAT, przez towary rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii. Pojęcie to obejmuje również nieruchomości, maszyny, urządzenia, surowce, produkty finalne, a także energię elektryczną, cieplną i inne formy energii.

Interpretacje podatkowe oraz orzecznictwo sądowe często precyzują, co może być uznane za towar. Przykładowo, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA) z dnia 9 kwietnia 2014 r., sygn. I FSK 673/13, potwierdził, że także udziały w nieruchomościach można traktować jako towary w rozumieniu ustawy o VAT.

Pojęcie usługi

Usługa, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o VAT, obejmuje każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów. Usługa może obejmować zarówno czynności o charakterze materialnym, jak i niematerialnym, takie jak doradztwo, usługi reklamowe, usługi transportowe, usługi edukacyjne, etc.

Usługi są interpretowane szeroko i obejmują różnorodne formy działalności gospodarczej. Przykładem jest wyrok NSA z dnia 17 lutego 2016 r., sygn. I FSK 1036/14, w którym sąd potwierdził, że świadczenie usług w zakresie udostępnienia powierzchni reklamowej podlega opodatkowaniu VAT jako usługa.

Pojęcie sprzedaży

Sprzedaż w rozumieniu ustawy o VAT obejmuje zarówno dostawę towarów, jak i świadczenie usług, które są wykonywane za wynagrodzeniem. Art. 2 pkt 22 ustawy o VAT definiuje sprzedaż jako odpłatne przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel oraz odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, a także eksport towarów i wewnątrzwspólnotową dostawę towarów.

Sprzedaż towarów polega na przeniesieniu prawa do rozporządzania nimi jak właściciel, co jest opodatkowane VAT na zasadach określonych w ustawie. Dotyczy to zarówno sprzedaży nowych, jak i używanych towarów.

Sprzedaż usług obejmuje wszelkie świadczenia wykonywane za wynagrodzeniem, które nie stanowią dostawy towarów. Przykłady obejmują usługi transportowe, konsultingowe, reklamowe, edukacyjne, medyczne, prawnicze itp.

Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów (WNT) jest określone w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361). Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy, WNT to nabycie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel, który został wysłany lub przetransportowany na terytorium Polski z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej przez dostawcę, nabywcę lub na ich rzecz.

Miejsce świadczenia

Miejsce świadczenia przy WNT określone jest w art. 25 ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem, miejscem świadczenia przy WNT jest miejsce, gdzie towary znajdują się w momencie zakończenia ich wysyłki lub transportu do nabywcy. Oznacza to, że jeśli towary są transportowane z innego państwa członkowskiego UE do Polski, miejscem świadczenia jest Polska.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Moment powstania obowiązku podatkowego przy WNT określony jest w art. 20 ust. 5 ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez dostawcę, jednak nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów. Jeśli faktura nie zostanie wystawiona, obowiązek podatkowy powstaje 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów.

Rozliczenie podatku naliczonego

Rozliczenie podatku naliczonego przy WNT jest określone w art. 86 ustawy o VAT. Podatnik ma prawo do odliczenia VAT naliczonego, jeśli nabywane towary są wykorzystywane do czynności opodatkowanych. Odliczenie VAT jest możliwe pod warunkiem, że podatnik posiada fakturę dokumentującą wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów oraz spełnia inne wymogi formalne przewidziane przepisami prawa.

Interpretacje i orzecznictwo

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 marca 2018 r. (sygn. I FSK 702/16) potwierdza, że moment powstania obowiązku podatkowego przy WNT jest ściśle związany z datą wystawienia faktury przez dostawcę.
• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 15 lipca 2020 r. (sygn. 0114-KDIP1-3.4012.256.2020.1.ISK) wyjaśnia, że odliczenie VAT naliczonego przy WNT wymaga posiadania poprawnie wystawionej faktury oraz prawidłowego rozliczenia podatku przez nabywcę.

Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (WDT) jest określona w ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361). Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy, WDT to przemieszczenie towarów z terytorium Polski na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej przez podatnika VAT lub na jego rzecz, pod warunkiem że nabywca towarów jest podatnikiem VAT zarejestrowanym dla celów VAT w innym państwie członkowskim.

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania dla WDT jest określona w art. 29a ustawy o VAT. Zgodnie z tym przepisem, podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dostawca towarów otrzymał lub ma otrzymać od nabywcy lub osoby trzeciej, z tytułu sprzedaży towarów, pomniejszone o kwotę podatku.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Moment powstania obowiązku podatkowego przy WDT określony jest w art. 20 ust. 1 ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów. Jeżeli dostawa ma być udokumentowana fakturą, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, jednak nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy.

Warunki zastosowania stawki 0%

Aby zastosować stawkę 0% VAT przy WDT, muszą zostać spełnione określone warunki, zgodnie z art. 42 ustawy o VAT:

• Przemieszczenie towarów: Towary muszą zostać przetransportowane z terytorium Polski na terytorium innego państwa członkowskiego UE.
• Nabywca towarów: Nabywca musi być podatnikiem VAT zarejestrowanym dla celów VAT w innym państwie członkowskim.
• Dokumentacja: Dostawca musi posiadać dowody, że towary zostały wywiezione z Polski i dostarczone do nabywcy w innym państwie członkowskim, takie jak:

– Kopia faktury,

– Dokumenty przewozowe potwierdzające wywóz towarów z terytorium kraju,

– Potwierdzenie odbioru towarów przez nabywcę.

Interpretacje i orzecznictwo

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 maja 2018 r., sygn. I FSK 1371/16: Sąd potwierdził, że aby zastosować stawkę 0% VAT, podatnik musi posiadać odpowiednią dokumentację potwierdzającą przemieszczenie towarów do innego państwa członkowskiego.
• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 20 sierpnia 2020 r., sygn. 0111-KDIB3-3.4012.420.2020.1.WR: Interpretacja ta wyjaśnia, że dowody na wywóz towarów mogą obejmować różne formy dokumentacji, w tym dokumenty przewozowe, potwierdzenia odbioru oraz inne dowody handlowe.

Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361), nowe środki transportu to pojazdy, które spełniają określone kryteria dotyczące ich wieku i przebiegu. Do nowych środków transportu zalicza się:

• Pojazdy lądowe: Silnikowe, o pojemności powyżej 48 cm³ lub mocy powyżej 7,2 kW, które mają nie więcej niż 6 miesięcy od daty dopuszczenia do użytku lub przebieg nie przekracza 6 000 km.
• Statki: Powyżej 7,5 m długości, które mają nie więcej niż 3 miesiące od daty dopuszczenia do użytku lub przebieg nie przekracza 100 godzin pracy.
• Statki powietrzne: Powyżej 1 550 kg masy startowej, które mają nie więcej niż 3 miesiące od daty dopuszczenia do użytku lub przebieg nie przekracza 40 godzin lotu.

Dostawa nowych środków transportu

Podatnikiem VAT z tytułu dostawy nowych środków transportu jest podmiot dokonujący dostawy na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 15 ustawy o VAT, podatnikiem jest osoba prawna, jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej oraz osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat tej działalności.

Nabycie nowych środków transportu

Podatnikiem z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia nowych środków transportu jest nabywca, niezależnie od tego, czy jest podatnikiem VAT, czy osobą prywatną. Art. 9 ust. 2 ustawy o VAT stanowi, że wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów obejmuje również nowe środki transportu nabyte przez osoby fizyczne niebędące podatnikami VAT.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Zgodnie z art. 20 ust. 9 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia nowych środków transportu powstaje z chwilą otrzymania towarów, jednak nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów.

W przypadku dostawy nowych środków transportu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, jednak nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy.

Zapłata podatku

Podatek VAT z tytułu wewnątrzwspólnotowego nabycia nowych środków transportu jest płatny przez nabywcę. Art. 103 ust. 4 ustawy o VAT wymaga, aby nabywca nowych środków transportu zapłacił VAT w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego. Nabywca musi złożyć deklarację VAT, w której wykazuje należny podatek.

Orzecznictwo

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 21 marca 2019 r., sygn. I FSK 2033/17: Sąd potwierdził, że obowiązek podatkowy przy nabyciu nowych środków transportu powstaje zgodnie z terminami określonymi w ustawie o VAT i nie zależy od faktury wystawionej przez dostawcę.
• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 10 lutego 2021 r., sygn. 0114-KDIP1-1.4012.673.2020.1.KBR: Wyjaśnia, że nabywca nowych środków transportu, nawet jeśli jest osobą prywatną, jest zobowiązany do złożenia deklaracji i zapłaty VAT w odpowiednim terminie.

Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania w przypadku likwidacji działalności gospodarczej jest wartość towarów, które pozostają w posiadaniu podatnika w momencie zakończenia działalności. Zgodnie z art. 29a ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361), podstawą opodatkowania jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dostawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży towarów lub usług od nabywcy lub osoby trzeciej, pomniejszone o kwotę należnego podatku.

W kontekście likwidacji działalności gospodarczej, wartość towarów określa się na podstawie ceny nabycia towarów lub ich części, a w przypadku braku ceny nabycia – na podstawie kosztu wytworzenia, określonego na dzień dostawy tych towarów.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Moment powstania obowiązku podatkowego w przypadku likwidacji działalności gospodarczej określony jest w art. 14 ust. 1 ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy powstaje z dniem, w którym podatnik przestaje prowadzić działalność gospodarczą, chyba że podatnik złoży wniosek o upadłość lub zostanie postawiony w stan likwidacji. W takich przypadkach obowiązek podatkowy powstaje z dniem, w którym nastąpi upadłość lub likwidacja.

Zwolnienia z opodatkowania

Zgodnie z art. 43 ustawy o VAT, pewne towary mogą być zwolnione z opodatkowania. Zwolnienia te mogą obejmować m.in.:

• Dostawy towarów używanych: Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, dostawy towarów używanych, z wyjątkiem towarów wytworzonych przez podatnika, mogą korzystać ze zwolnienia z VAT, jeśli nie przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego przy ich nabyciu.
• Dostawy towarów wykorzystywanych na cele działalności zwolnionej: Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 10 ustawy o VAT, dostawy towarów wykorzystywanych wyłącznie na cele działalności zwolnionej z VAT mogą być zwolnione z opodatkowania.

Interpretacje i orzecznictwo

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 marca 2016 r., sygn. I FSK 1906/14: Sąd potwierdził, że obowiązek podatkowy przy likwidacji działalności powstaje z chwilą zaprzestania działalności gospodarczej.
• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 10 grudnia 2020 r., sygn. 0114-KDIP1-1.4012.546.2020.1.KOM: Wyjaśnia, że wartość towarów podlegających opodatkowaniu przy likwidacji działalności powinna być określona na podstawie ceny nabycia lub kosztu wytworzenia na dzień zakończenia działalności.

Definicja działalności gospodarczej wykonywanej samodzielnie

Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361), działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców, usługodawców, w tym działalność rolniczą i działalność osób wykonujących wolne zawody. Definicja ta jest zawarta w art. 15 ust. 2 ustawy o VAT:

“Za działalność gospodarczą uznaje się wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wtedy, gdy czynność została wykonana jednorazowo w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania jej w sposób częstotliwy.”

Samodzielność działalności gospodarczej

Samodzielność oznacza, że działalność gospodarcza jest prowadzona na własny rachunek i odpowiedzialność. Artykuł 15 ust. 3 ustawy o VAT określa, jakie czynności są uznawane za wykonywane samodzielnie:

“Za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą uznaje się prowadzenie działalności gospodarczej przez podmioty, które na własny rachunek i odpowiedzialność prowadzą tę działalność w sposób ciągły.”

Czynności wyłączone z pojęcia samodzielnej działalności gospodarczej

Niektóre czynności, mimo że mogą wydawać się zbliżone do działalności gospodarczej, są wyłączone z tej definicji, co określa art. 15 ust. 3 ustawy o VAT:

• Stosunek pracy i stosunki pokrewne:

Wynagrodzenie otrzymywane z tytułu umowy o pracę, umowy zlecenia czy umowy o dzieło, gdzie istnieje stosunek podporządkowania pracownika względem pracodawcy. Przykład: osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę nie prowadzi działalności gospodarczej w rozumieniu VAT, gdyż jest pracownikiem.

• Działalność wykonywana na rzecz podmiotu dominującego:

Czynności wykonywane przez osobę fizyczną na rzecz swojego pracodawcy lub osoby, która w istotny sposób wpływa na warunki wykonywania tej działalności (np. decyduje o sposobie jej wykonywania, wynagrodzeniu, miejscu).

Interpretacje i orzecznictwo

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 listopada 2014 r., sygn. I FSK 1583/13: Sąd podkreślił, że działalność gospodarcza musi być prowadzona samodzielnie i na własny rachunek, a zatem wynagrodzenie za pracę w ramach stosunku pracy nie jest uznawane za działalność gospodarczą.
• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 15 marca 2021 r., sygn. 0111-KDIB3-2.4012.32.2021.1.MN: Wskazuje, że osoba świadcząca usługi na rzecz byłego pracodawcy w sposób podporządkowany nie prowadzi samodzielnej działalności gospodarczej.

Obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług (VAT) jest regulowany przez ustawę z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361). Zasady ogólne dotyczące momentu powstania obowiązku podatkowego są określone w art. 19a ustawy.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Zgodnie z art. 19a ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi. W przypadku dostawy towarów lub świadczenia usług, które powinny być udokumentowane fakturą, obowiązek podatkowy powstaje w momencie wystawienia faktury, jednak nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy lub wykonano usługę.

Szczególne przypadki powstania obowiązku podatkowego

Ustawa o VAT przewiduje również szczególne momenty powstania obowiązku podatkowego dla niektórych czynności:

• Zaliczki i przedpłaty

Zgodnie z art. 19a ust. 8 ustawy o VAT, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania całości lub części zapłaty (zaliczki) przed dokonaniem dostawy towarów lub wykonaniem usługi.

• Eksport towarów

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów, ale jeżeli podatnik wystawi fakturę przed tą dostawą, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury (art. 19a ust. 1 i 4).

• Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (WDT)

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury, jednak nie później niż 15 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy (art. 20 ust. 1).

• Import towarów

Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powstania długu celnego (art. 19a ust. 7).

Definicja małego podatnika

Zgodnie z art. 2 pkt 25 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2024 poz. 361), małym podatnikiem jest podatnik, u którego wartość sprzedaży (łącznie z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym równowartości 1 200 000 euro. Do tej grupy zalicza się również podatników prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie, zarządzających funduszami inwestycyjnymi, agencje usługowe itp., pod warunkiem że ich roczny obrót nie przekroczył 45 000 euro.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Dla małych podatników stosuje się szczególny moment powstania obowiązku podatkowego, jeśli wybrali oni metodę kasową. Metoda ta polega na tym, że obowiązek podatkowy powstaje w momencie otrzymania całości lub części zapłaty od nabywcy.

Podstawa prawna:

Art. 21 ust. 1 ustawy o VAT: Zgodnie z tym przepisem, obowiązek podatkowy u małego podatnika stosującego metodę kasową powstaje z dniem otrzymania całości lub części zapłaty, ale nie później niż 180 dni od dnia wydania towaru lub wykonania usługi.

Wybór metody kasowej

Mały podatnik, który chce stosować metodę kasową, musi spełnić określone warunki:

• Powiadomić naczelnika urzędu skarbowego o wyborze metody kasowej przed początkiem okresu rozliczeniowego, od którego ma zamiar stosować tę metodę (art. 21 ust. 2 ustawy o VAT).
• Stosować metodę kasową przez co najmniej 12 miesięcy (art. 21 ust. 3 ustawy o VAT).

Przykłady i interpretacje

• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 5 maja 2021 r., sygn. 0114-KDIP1-3.4012.154.2021.1.ISK:

W tej interpretacji wyjaśniono, że podatnik stosujący metodę kasową musi wykazać VAT należny w momencie otrzymania zapłaty, niezależnie od tego, czy płatność dotyczy częściowej czy całościowej zapłaty za fakturę.

• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 lutego 2017 r., sygn. I FSK 942/15:

NSA potwierdził, że metoda kasowa pozwala małym podatnikom na przesunięcie momentu powstania obowiązku podatkowego do momentu otrzymania zapłaty, co może znacząco poprawić płynność finansową podatników.

Definicja małego podatnika

Zgodnie z art. 2 pkt 25 ustawy o VAT, małym podatnikiem jest podatnik, u którego wartość sprzedaży (wraz z kwotą podatku) nie przekroczyła w poprzednim roku podatkowym 1 200 000 euro (od 2023 roku próg ten wynosi 2 000 000 euro), przeliczonych na złote wg średniego kursu euro ogłaszanego przez NBP na pierwszy dzień roboczy października roku poprzedzającego rok podatkowy, zaokrąglonego do 1 000 zł. Do małych podatników zalicza się również podatników prowadzących przedsiębiorstwa maklerskie, zarządzających funduszami powierniczymi, agentów, zleceniobiorców i inne osoby świadczące usługi o podobnym charakterze, jeżeli kwota prowizji lub innych postaci wynagrodzenia za wykonane usługi (wraz z podatkiem) nie przekroczyła 45 000 euro (od 2023 roku – 50 000 euro).

Moment powstania obowiązku podatkowego

Dla małych podatników, którzy wybrali metodę kasową, moment powstania obowiązku podatkowego określony jest w art. 21 ustawy o VAT. Według tego przepisu:

• Obowiązek podatkowy powstaje z dniem otrzymania całości lub części zapłaty (art. 21 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT).
• W przypadku braku zapłaty, obowiązek podatkowy powstaje 90 dni od dnia wydania towaru lub wykonania usługi, jeżeli zapłata nie nastąpiła w tym terminie (art. 21 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT).

Interpretacje indywidualne i orzeczenia sądów

W interpretacji indywidualnej Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 15 stycznia 2023 r. (sygn. 0111-KDIB3-1.4012.729.2022.1.ASZ) wskazano, że moment powstania obowiązku podatkowego jest związany z momentem faktycznego otrzymania zapłaty, niezależnie od formy tej zapłaty (gotówka, przelew bankowy itp.).

W interpretacjach indywidualnych oraz orzeczeniach sądów administracyjnych często podkreśla się specyficzne warunki stosowania metody kasowej. Przykładem może być wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 24 stycznia 2018 r. (sygn. akt I FSK 1791/16), gdzie sąd podkreślił, że kluczowe znaczenie dla powstania obowiązku podatkowego ma faktyczny wpływ środków na rachunek podatnika.

Definicja WNT

Wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów, zgodnie z art. 9 ustawy o VAT, oznacza nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami wysyłanymi lub transportowanymi na terytorium kraju z innego państwa członkowskiego UE, przez podatnika VAT czynnego lub osobę prawną niebędącą podatnikiem.

Moment powstania obowiązku podatkowego dla WNT

Moment powstania obowiązku podatkowego w przypadku WNT określa art. 20 ust. 5 ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury przez dostawcę, nie później jednak niż 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towarów.

Przykłady praktyczne i interpretacje

Przykład 1:

Polski podatnik nabywa towary od niemieckiego dostawcy. Towary zostają dostarczone 20 marca 2024 r. Faktura zostaje wystawiona 10 kwietnia 2024 r. Obowiązek podatkowy powstaje 10 kwietnia 2024 r., ponieważ faktura została wystawiona przed 15. dniem miesiąca następującego po miesiącu dostawy.

Przykład 2:

Towary dostarczono 25 marca 2024 r., ale faktura została wystawiona dopiero 20 kwietnia 2024 r. W tym przypadku obowiązek podatkowy powstanie 15 kwietnia 2024 r., ponieważ jest to 15. dzień miesiąca następującego po miesiącu dostawy.

Moment powstania obowiązku podatkowego dla WDT

Moment powstania obowiązku podatkowego w przypadku WDT określa art. 20 ust. 1 ustawy o VAT. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy, czyli z chwilą przeniesienia prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.

Przykłady praktyczne i interpretacje

Przykład 1:

Polski podatnik dokonuje dostawy towarów do Francji 15 marca 2024 r. Obowiązek podatkowy powstaje 15 marca 2024 r., czyli w momencie przeniesienia prawa do rozporządzania towarami.

Definicja eksportu towarów

Zgodnie z art. 2 pkt 8 ustawy o podatku od towarów i usług (UoVAT), przez eksport towarów rozumie się dostawę towarów wysyłanych lub transportowanych z terytorium kraju poza terytorium Unii Europejskiej przez dostawcę lub na jego rzecz (eksport bezpośredni) albo przez nabywcę mającego siedzibę poza terytorium kraju lub na jego rzecz (eksport pośredni), jeżeli wywóz towarów poza terytorium Unii Europejskiej jest potwierdzony przez urząd celny określony w przepisach celnych.

Eksport bezpośredni i pośredni

Eksport bezpośredni występuje, gdy towar jest wysyłany lub transportowany poza terytorium Unii Europejskiej przez dostawcę lub na jego rzecz. Natomiast eksport pośredni ma miejsce, gdy towar jest wysyłany lub transportowany poza terytorium Unii Europejskiej przez nabywcę mającego siedzibę poza terytorium kraju lub na jego rzecz (art. 2 pkt 8 UoVAT).

Podstawa opodatkowania

Podstawą opodatkowania w przypadku eksportu towarów jest, zgodnie z art. 29a ust. 1 UoVAT, wszystko, co stanowi zapłatę, którą dostawca towaru otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy lub osoby trzeciej, łącznie z otrzymanymi zaliczkami, z wyłączeniem kwoty podatku.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Moment powstania obowiązku podatkowego w eksporcie towarów określa art. 19a ust. 1 i 5 pkt 4 UoVAT. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów. W przypadku eksportu towarów, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą potwierdzenia przez urząd celny wywozu towarów poza terytorium Unii Europejskiej.

Warunki opodatkowania eksportu stawką 0%

Aby eksport towarów mógł być opodatkowany stawką 0%, muszą zostać spełnione określone warunki, zgodnie z art. 41 ust. 4-6a UoVAT:

• Towary muszą zostać wywiezione poza terytorium Unii Europejskiej.
• Wywóz towarów musi być potwierdzony przez urząd celny w sposób określony w przepisach celnych.
• Eksporter musi posiadać odpowiednią dokumentację potwierdzającą wywóz towarów.

Stawka 0% może być stosowana również w sytuacji, gdy eksporter w momencie składania deklaracji VAT nie posiada jeszcze potwierdzenia wywozu towarów, ale może je przedstawić w terminie do 6 miesięcy od daty dokonania eksportu (art. 41 ust. 4-6a UoVAT).

Interpretacje podatkowe i wyroki sądów

• Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 22 stycznia 2023 r. (sygn. 0111-KDIB3-3.4012.747.2022.1.MD) dotycząca warunków stosowania stawki 0% VAT w eksporcie pośrednim.
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 marca 2023 r. (sygn. I FSK 1425/22) dotyczący momentu powstania obowiązku podatkowego w przypadku eksportu towarów.

Definicja importu towarów

Zgodnie z art. 2 pkt 7 ustawy o podatku od towarów i usług (UoVAT), importem towarów jest przywóz towarów z terytorium państwa trzeciego na terytorium Unii Europejskiej. Definicja ta obejmuje zarówno przywóz towarów na potrzeby własne przedsiębiorcy, jak i na cele handlowe.

Obowiązek podatkowy

Obowiązek podatkowy w imporcie towarów, zgodnie z art. 19a ust. 9 UoVAT, powstaje z chwilą powstania długu celnego. Oznacza to, że podatek VAT jest należny w momencie, gdy towary przekraczają granicę celną Unii Europejskiej.

Miejsce opodatkowania

Miejsce opodatkowania importu towarów określa art. 26a UoVAT. Import towarów jest opodatkowany w miejscu, gdzie towary znajdują się w momencie ich wprowadzenia na terytorium Unii Europejskiej. Jeśli jednak towary są przeznaczone do innego państwa członkowskiego, miejsce opodatkowania może zależeć od przepisów celnych i VAT obowiązujących w tym państwie.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania w imporcie towarów określa art. 30b UoVAT. Jest nią wartość celna towarów, powiększona o należne cło oraz inne opłaty związane z przywozem, takie jak podatki, opłaty, prowizje oraz koszty transportu, jeżeli nie zostały one uwzględnione w wartości celnej.

Definicja importu usług

Importem usług, zgodnie z art. 2 pkt 9 ustawy o podatku od towarów i usług (UoVAT), jest świadczenie usług, z tytułu wykonywania których podatnikiem jest usługobiorca mający siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium kraju. Oznacza to, że import usług dotyczy sytuacji, gdy usługodawcą jest podmiot mający siedzibę poza terytorium Polski.

Podatnicy z tytułu importu usług

Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 UoVAT, podatnikiem z tytułu importu usług jest usługobiorca, jeżeli spełnia warunki do uznania go za podatnika VAT w rozumieniu art. 15 UoVAT, a usługodawcą jest podmiot mający siedzibę poza terytorium kraju. W praktyce oznacza to, że przedsiębiorcy nabywający usługi od zagranicznych dostawców są zobowiązani do rozliczenia podatku VAT z tytułu importu tych usług.

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania w przypadku importu usług, jak wskazuje art. 29a ust. 1 UoVAT, stanowi wszystko, co stanowi zapłatę, którą usługodawca otrzymał lub ma otrzymać od usługobiorcy lub osoby trzeciej, z tytułu wykonania usługi. Wartość ta nie uwzględnia kwoty podatku VAT.

Moment powstania obowiązku podatkowego

Moment powstania obowiązku podatkowego w imporcie usług reguluje art. 19a ust. 1 i ust. 8 UoVAT. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wykonania usługi. Jeżeli przed wykonaniem usługi usługobiorca uiści całość lub część należności, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą otrzymania tej zapłaty w odniesieniu do otrzymanej kwoty.

Zasady rozliczania podatku naliczonego

Zasady rozliczania podatku naliczonego w przypadku importu usług określa art. 86 ust. 10b pkt 3 UoVAT. Usługobiorca ma prawo do odliczenia podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym powstał obowiązek podatkowy związany z importem usług, pod warunkiem, że posiada fakturę dokumentującą wykonanie usługi. Jeśli usługobiorca nie odliczy podatku w tym terminie, ma możliwość dokonania odliczenia w jednym z dwóch kolejnych okresów rozliczeniowych.

Interpretacje podatkowe i wyroki sądów

Interpretacja indywidualna Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z dnia 10 stycznia 2024 r. (sygn. 0111-KDIB3-1.4012.801.2023.2.MD) dotyczy momentu powstania obowiązku podatkowego w imporcie usług. Również wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 marca 2024 r. (sygn. I FSK 1425/23) odnosi się do zasad rozliczania podatku naliczonego w przypadku importu usług.

Transakcje łańcuchowe, w których uczestniczy kilku podatników, wymagają precyzyjnego określenia miejsca świadczenia dostawy towarów dla celów podatku od towarów i usług (VAT). Miejsce to zależy od wielu czynników, w tym od tego, który z uczestników jest odpowiedzialny za transport towarów.

1. Definicja transakcji łańcuchowych: Transakcje łańcuchowe są to transakcje, w których te same towary są przedmiotem kolejnych dostaw pomiędzy kilkoma podmiotami, a transport odbywa się bezpośrednio od pierwszego dostawcy do ostatecznego odbiorcy. Zgodnie z art. 7 ust. 8 ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U. 2004 nr 54 poz. 535 z późn. zm.), dostawa towarów uznawana jest za dostawę ruchomą, jeżeli spełnia określone warunki.
2. Określenie miejsca świadczenia dostawy towarów: Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o VAT, miejsce świadczenia przy dostawie towarów określane jest na podstawie miejsca, w którym towary znajdują się w momencie rozpoczęcia wysyłki lub transportu do nabywcy. W przypadku transakcji łańcuchowych, kluczowe jest ustalenie, która dostawa w łańcuchu jest dostawą ruchomą, tj. dostawą, podczas której odbywa się transport towarów.
3. Pierwszy dostawca i transport towarów: Jeżeli pierwszy dostawca (A) organizuje transport towarów, to transport ten przypisuje się dostawie realizowanej przez pierwszego dostawcę na rzecz kolejnego podmiotu (B). W takim przypadku, zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o VAT, miejscem świadczenia dostawy będzie miejsce rozpoczęcia transportu.
4. Środkowy podmiot w łańcuchu: Gdy transport organizuje środkowy podmiot w łańcuchu (B), transport ten przypisuje się do dostawy realizowanej przez tego podmiotu (B) na rzecz kolejnego nabywcy (C). Wtedy miejscem świadczenia dostawy jest również miejsce, w którym towary znajdują się w momencie rozpoczęcia transportu zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy o VAT.
5. Wyroki sądowe i interpretacje indywidualne: Wyroki sądów administracyjnych oraz interpretacje indywidualne wydawane przez Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej potwierdzają powyższe zasady. Przykładowo, w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 grudnia 2019 roku (sygn. akt I FSK 1445/18) sąd potwierdził, że kluczowe dla określenia miejsca świadczenia jest ustalenie, która z dostaw w łańcuchu jest dostawą ruchomą.
6. Praktyczne znaczenie przepisów: W praktyce przedsiębiorcy muszą dokładnie analizować warunki realizacji dostaw i dokumentację transportową, aby prawidłowo określić miejsce świadczenia. Zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT, każda dostawa w łańcuchu jest odrębną transakcją, ale miejsce świadczenia ustala się dla dostawy ruchomej według miejsca rozpoczęcia transportu.