Podatki w Polsce to drażliwy, choć godny uwagi temat. Nie jest to niczym dziwnym, bo mówimy przecież o pieniądzach, które oddajemy w ręce Skarbu Państwa lub samorządów terytorialnych. Mimo wszystko, wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, z jak wieloma podatkami może spotkać się w życiu codziennym. W tym artykule pokażę Ci, jak sytuacja wygląda w praktyce.
Czym są podatki w Polsce?
Podatki możemy określić jako bezzwrotne świadczenie pieniężne, które jest pobierane przez państwo lub inne jednostki publiczne, na podstawie określonych przepisów prawnych. Wspomniane daniny są jednym z głównych źródeł dochodów budżetowych państwa i służą m.in. do finansowania wydatków publicznych, np. na edukację, opiekę zdrowotną czy bezpieczeństwo.
Cechą charakterystyczną podatków jest to, że są to świadczenia obowiązkowe, które musi płacić każdy podmiot czy podatnik przy założeniu, że spełnia określone warunki konkretnego podatku. Przykładowo, jeżeli jesteś zatrudniony i osiągasz dochody, to prawdopodobnie będziesz musiał zapłacić podatek dochodowy, tzw. PIT. Dlaczego prawdopodobnie? O tym już poniżej.
Kwota wolna od podatku
Zauważ, że w przypadku podanego wyżej przykładu użyłem określenia prawdopodobieństwa zapłaty podatku. Oczywiście, co do zasady musisz zapłacić podatek od swoich dochodów, niemniej w obowiązujących przepisach występuje też pojęcie kwoty wolnej od podatku, która może zadziałać korzystnie na Twoje finanse osobiste.
Mówiąc krótko, jeżeli Twoje dochody roczne nie przekroczą kwoty 30 000 zł, to będziesz zwolniony z podatku. Podatek zapłacisz dopiero od nadwyżki ponad tę kwotę. Co ciekawe, jeżeli rozliczasz PIT wspólnie z małżonkiem, to kwota ta wzrasta do 60 000 zł. Takie rozliczenie może być korzystne m.in. wtedy, gdy jedna z osób nie pracuje. Podatek dochodowy od osób fizycznych to niejedyne obciążenie, z którym możesz spotkać się na co dzień, jednak nad innymi daninami skupię się w dalszej części.
System podatkowy w Polsce
Skoro w naszym państwie możesz spotkać się z różnymi podatkami, to muszą też istnieć narzędzia, które sprawują nad tym kontrolę. Mowa o systemie podatkowym w Polsce, czyli całokształcie przepisów prawnych, podatków oraz instytucji, które działają w obrębie kraju. Innymi słowy to ogół wzajemnie powiązanych ze sobą elementów, które są od siebie uzależnione i tworzą jedną całość.
Zdaję sobie sprawę, że taka definicja może być dla Ciebie i wielu osób mało interesująca, dlatego też system podatkowy jest najczęściej kojarzony po prostu z podatkami, które należy płacić, a czasami też z… urzędem skarbowym. W praktyce mamy jednak różne rodzaje podatków, które możemy podzielić na podatki bezpośrednie (PIT, CIT) i podatki pośrednie (VAT, akcyza).
Podatki bezpośrednie to te, których podatnik nie może “przerzucić” na inne osoby. Z kolei podatki pośrednie często znajdują swoje odzwierciedlenie np. w wyższych cenach produktów (są przerzucane na konsumenta).
Podatki możemy podzielić również ze względu na rodzaj stawki podatkowej. Wyróżniamy podatki:
- progresywne, które charakteryzują się rosnącą stawką podatkową – przykładem jest podatek dochodowy od osób fizycznych;
- proporcjonalne, które mają stałą stawkę podatkową, jednak ich wysokość zależy np. od zysku – do takiego podatku zalicza się CIT, czyli podatek dochodowy od osób prawnych;
- regresywne, które maleją wraz ze wzrostem dochodów.
Wspomniane podziały sprawiają, że prawo podatkowe w Polsce (i nie tylko) może być dla wielu skomplikowane. W praktyce podatnik ma wiele obowiązków podatkowych, które są regulowane przez ustawy. Do głównych aktów prawnych, które powineneś wziąć pod uwagę jako obywatel nieprowadzący firmy, należy zaliczyć z kolei:
- ustawę o podatku dochodowym od osób fizycznych;
- ordynację podatkową;
- ustawę o podatku od spadków i darowizn;
- ustawę o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Oczywiście, nie wszystkie te ustawy musisz znać na pamięć i zapewne tak też nie będzie. Niemniej jednak chciałbym przedstawić Ci najważniejsze podatki, które z nich wynikają, a z którymi możesz spotkać się na codzień.
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT)
Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT – personal income tax), to podatek, którego istnienie już Ci zasygnalizowałem. Jak sama nazwa wskazuje, płacisz go od osiągniętych w ciągu roku dochodów.
W przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych występuje kwota wolna w wysokości 30 tys. zł. Jeżeli Twoje roczne dochody będą od niej niższe, to podatku dochodowego nie zapłacisz wcale. Nie oznacza to jednak, że nie musisz rozliczyć się z urzędem skarbowym. Twoim obowiązkiem jest złożenie PIT-37 lub PIT-36 (w zależności od rodzaju osiąganych dochodów) i wykazanie przychodów, kosztów oraz dochodu do opodatkowania. Wyjątkiem jest sytuacja, w której w ciągu roku nie osiągnąłeś żadnych dochodów – wtedy nie musisz składać zeznania.
Z kolei, jeżeli przekroczysz kwotę wolną od podatku, to od nadwyżki ponad 30 tys. zł do 120 tys. zł zapłacisz 12% podatku. Gdy zaś Twój dochód będzie wyższy, niż 120 tys. zł, to od nadwyżki ponad tę kwotę zapłacisz 32% podatek. To jednak nie wszystko. Jeżeli Twoje roczne dochody przekraczają 1 mln złotych, zapłacisz również tzw. daninę solidarnościową, która wynosi 4% podstawy obliczenia.
Podatek od towarów i usług (VAT)
Podatek od towarów i usług, czyli popularny VAT, to podatek, który dotyczy niemal każdego obywatela. Choć na pierwszy rzut oka może wydawać Ci się, że jest to podatek obciążający firmy, to w rzeczywistości jest to danina, która obowiązuje zarówno kupującego, jak i sprzedającego. Co więcej, mechanizm rozliczania VAT sprawia, że bardzo często jego wartość jest przerzucana na konsumenta. Łatwo możesz to zauważyć idąc na zakupy. Gdy zmianie ulega stawka VAT, to prawdopodobnie ceny konkretnych produktów też wzrosną.
Jeżeli chodzi o stawki podatku od towarów i usług, w Polsce podstawową wartością jest 23%. Poza tym możesz też spotkać się z obniżonymi stawkami 8% i 5%, a także ze stawką preferencyjną 0%.
Przejdźmy do konkretnych przykładów. Chcąc dowiedzieć się, jakie są stawki VAT poszczególnych produktów, możesz np. przeanalizować paragon, który otrzymasz w sklepie po zrobieniu zakupów. W przypadku podstawowych produktów spożywczych (nabiał, warzywa, owoce) stawka VAT kształtuje się na poziomie 5%. Co ciekawe, VAT jest wyższy dla innych artykułów spożywczych, takich jak np. sosy czy kawa, i wynosi dla nich 8%. Podstawowa stawka VAT 23% dotyczy na przykład materiałów biurowych, mebli, zabawek, kosmetyków czy urządzeń RTV i AGD.
Pamiętaj, że pomimo tego, że nie składasz żadnych deklaracji VAT jako osoba fizyczna będąca konsumentem, to de facto najczęściej płacisz ten podatek w sposób pośredni, bo z reguły jest on przerzucany na Ciebie w przypadku zakupu produktów. Tak jak już wspomniałem, kryje się on pod postacią odpowiednio wyższej ceny produktu. Oczywiście, nie chcę generalizować, że zawsze tak jest, niemniej zdarza się to bardzo często.
Podatek od nieruchomości
Podatek od nieruchomości to podatek, który dotyczy Cię m.in. wtedy, gdy jesteś właścicielem mieszkania, domu czy garażu. W odróżnieniu od opisywanych poprzedników, podatek od nieruchomości jest określany przez urząd gminy czy miasta. W związku z tym, jego wysokość może różnić się w zależności od lokalizacji nieruchomości. Co ważne, wysokość tego podatku nie może być jednak wyższa, niż wynikająca z ustawy o podatkach i opłatach lokalnych.
Opodatkowaniu podatkiem od nieruchomości podlega grunt oraz znajdujący się na nim budynek. Ważne jest również przeznaczenie danej nieruchomości, które może mieć znaczenie w przypadku wysokości podatku. Ciekawe jest również to, że podatek od nieruchomości ustala się na podstawie dokumentów złożonych przez podatnika. Maksymalna stawka podatku od nieruchomości w 2024 roku wynosi 1,15 zł za metr kwadratowy. Są to górne stawki dla budynków mieszkalnych.
Podatek akcyzowy
Podatek akcyzowy, to podobnie jak VAT, podatek pośredni. Jest on zharmonizowany na poziomie Unii Europejskiej i płaci się go tylko od konkretnych wyborów. Przykładami są napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, energia elektryczna czy paliwo. W związku z tym, jak łatwo możesz się domyślić, musisz płacić podatek akcyzowy np. gdy kupujesz wino, piwo czy papierosy.
Choć podatek akcyzowy został zharmonizowany na poziomie Unii Europejskiej, to mimo wszystko poszczególne państwa członkowskie mają możliwość opodatkowania akcyzą również innych wyrobów. Najczęściej dotyczy to samochodów osobowych, a także liquidów do e-papierosów.
Akcyzę co do zasady płaci przedsiębiorca, jednak podobnie jak w przypadku podatku od towarów i usług, jest ona często przerzucana na konsumenta. Jej wysokość jest zależna od konkretnego produktu. Przykładowo w 2024 roku jest to 1529 zł za 1000 litrów benzyny silnikowej, 201 zł za hektolitr wina, czy 5 zł za MWh energii elektrycznej.
Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC)
Podatek od czynności cywilnoprawnych wynika m.in. z ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. Opodatkowane są nim np. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy, umowy pożyczki czy umowy dożywocia. Te oraz inne czynności wymienione w ustawie podlegają opodatkowaniu podatkiem PCC, jeżeli ich przedmiotem są rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub za granicą, gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski.
PCC jest opłacany przez kupującego, obdarowanego lub przez obie strony – w zależności od tego, czego dotyczy umowa. Różne są też stawki tego podatku, które wynoszą od 0,1% do 2%.
Podsumowanie
W artykule przedstawiłem Ci tylko niektóre rodzaje podatków, jakie obowiązują w polskim systemie podatkowym. Wydaje mi się, że to właśnie z nimi możesz najczęściej spotkać się w życiu prywatnym. Podatki te spełniają wiele funkcji i pomimo, że potrafią wywołać zdenerowanie, to w praktyce stanowią istotną część budżetu państwa. Poza nimi w systemie podatkowym znajduje się szereg innych danin, takich jak np. podatek od zysków kapitałowych, podatek tonażowy czy podatek od spadków i darowizn.
