Czynny żal jest jednym z narzędzi polskiego prawa, które umożliwia osobom fizycznym i prawnym uniknięcie odpowiedzialności karno-skarbowej za popełnione przestępstwa lub wykroczenia skarbowe. Instytucja ta niejednokrotnie pozwoli Ci naprawić błędy bez konieczności ponoszenia dotkliwych konsekwencji. W tym artykule omówimy, czym dokładnie jest to pojęcie oraz co zrobić, aby czynny żal był skuteczny.
Czym jest czynny żal?
Czynny żal to instytucja prawna uregulowana w Kodeksie karnym skarbowym (KKS). Pozwala osobom fizycznym i prawnym na uniknięcie odpowiedzialności za popełnione przestępstwa lub wykroczenia skarbowe poprzez zgłoszenie swojego czynu odpowiednim organom podatkowym.
Zgodnie z art. 16 KKS, czynny żal polega na dobrowolnym zawiadomieniu o popełnieniu wykroczenia lub przestępstwa przez osobę, która dopuściła się naruszenia przepisów podatkowych, zanim organ sam stwierdzi to naruszenie.
W praktyce, złożenie czynnego żalu sprowadza się do pisemnego zawiadomienia właściwego urzędu (np. naczelnika urzędu skarbowego) o popełnieniu czynu zabronionego, wraz z podaniem wszystkich istotnych okoliczności i, jeśli to możliwe, naprawieniem wyrządzonej szkody, np. poprzez zapłatę zaległego podatku wraz z odsetkami.
Podstawy prawne czynnego żalu
O podstawach prawnych czynnego żalu wspomniałem już wcześniej. W związku z tym już wiesz, że w polskim prawie jest to instytucja uregulowana w Kodeksie karnym skarbowym (KKS), a przede wszystkim w art. 16. Przepis ten określa warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby skorzystanie z czynnego żalu było możliwe oraz skuteczne.
Zgodnie ze wspomnianym przepisem nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe osoba, która popełniła czyn zabroniony, ale dobrowolnie złożyła zawiadomienie o tym fakcie, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w tym również osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Co istotne, zawiadomienie musisz złożyć zanim rozpocznie się przeciwko Tobie postępowanie o ten czyn zabroniony.
Kiedy można skorzystać z czynnego żalu?
Z czynnego żalu możesz skorzystać w przypadku popełnienia przestępstw i wykroczeń skarbowych, takich jak np.:
- Niezłożenie deklaracji podatkowej – niewywiązanie się z obowiązku złożenia deklaracji podatkowej w wymaganym terminie.
- Złożenie nieprawidłowej deklaracji – podanie nieprawdziwych danych w deklaracjach podatkowych, co skutkuje zaniżeniem należnych podatków.
- Niezapłacenie podatków – uchylanie się od zapłaty należnych podatków, w tym VAT, PIT, CIT itp.
- Popełnienie przestępstwa związanego z dokumentacją – fałszowanie lub niszczenie dokumentów księgowych, które mają wpływ na rozliczenia podatkowe.
Warunki skuteczności czynnego żalu
Podstawowym warunkiem skuteczności czynnego żalu jest dobrowolne zgłoszenie popełnionego czynu, zanim organy same podejmą działania wykrywające naruszenie. Innymi słowy zgłoszenie powinno być inicjatywą osoby, która popełniła przestępstwo lub wykroczenie, bez przymusu zewnętrznego.
Czynny żal należy złożyć zanim rozpoczęte zostaną czynności służbowe, takie jak kontrola podatkowa czy postępowanie przygotowawcze. Oznacza to, że zgłoszenie po wszczęciu postępowania ścigania nie będzie skuteczne. Innymi słowy, jeżeli wszczęcie postępowania o ten czyn będzie w toku, to czynny żal Cię nie ochroni.
Czynny żal nie będzie skuteczny, jeśli organ ścigania rozpoczął już czynności służbowe.
Art. 16 § 3 KKS
Pamiętaj również, że zgłoszenie czynnego żalu musi zawierać wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu. Co więcej, w miarę możliwości, osoba składająca czynny żal powinna naprawić wyrządzoną szkodę. Najczęściej takie działanie oznacza zapłatę zaległego podatku wraz z odsetkami.
Jeżeli w wyniku przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego została wyrządzona szkoda majątkowa, to sprawca jest obowiązany do jej naprawienia.
Art. 16 § 4 KKS
Ponadto informacje, które zawierasz w dokumencie muszą być prawdziwe. W przeciwnym wypadku, gdy przedstawisz fałszywe okoliczności, czynny żal nie ochroni Cię przed odpowiedzialnością.
Jak złożyć czynny żal do urzędu skarbowego?
Musisz wiedzieć, że składanie czynnego żalu jest procedurą formalną, która wymaga spełnienia określonych warunków i kroków.
Pierwszym krokiem jest przygotowanie pisemnego zawiadomienia do odpowiedniego organu, najczęściej urzędu skarbowego. Zawiadomienie to powinno zawierać:
- Dane identyfikacyjne zgłaszającego: Imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer identyfikacji podatkowej (NIP) lub PESEL.
- Opis czynu zabronionego: Szczegółowe informacje na temat popełnionego przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, w tym daty, miejsca oraz okoliczności zdarzenia.
- Osoby współdziałające: Jeżeli w popełnieniu czynu brały udział inne osoby, należy je wskazać.
- Naprawienie szkody: Informacje o podjętych krokach w celu naprawienia wyrządzonej szkody, np. zapłata zaległego podatku wraz z odsetkami.
Gotowe zawiadomienie składasz do odpowiedniego podmiotu, np. Naczelnika urzędu skarbowego lub Naczelnika urzędu celno-skarbowego. Możesz to zrobić osobiście, za pośrednictwem poczty lub elektronicznie za pośrednictwem platformy e-urząd skarbowy.
Po złożeniu zawiadomienia, organ podatkowy przeprowadza weryfikację zgłoszenia. Sprawdza m.in. to, czy zawiadomienie zostało złożone przed rozpoczęciem postępowania oraz czy zawiera wszystkie wymagane informacje i dowody naprawienia szkody.
Jeżeli organ ścigania uzna, że zawiadomienie spełnia wszystkie warunki określone w Kodeksie karnym skarbowym, wówczas może odstąpić od wymierzenia kary. Decyzja ta zostanie Ci przekazana w formie pisemnej.
Organ ścigania odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli zawiadomienie spełnia wszystkie warunki określone w przepisach.
Art. 16 § 3 KKS
Kiedy czynny żal nie będzie skuteczny?
Wiesz już, że złożenie czynnego żalu może być skutecznym sposobem uniknięcia kar za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, pod warunkiem, że procedura zostanie przeprowadzona prawidłowo. Niemniej jednak nikt nie jest nieomylny i czasami w toku czynności mogą pojawić się błędy. Aby ich uniknąć, najpierw musisz je poznać. Poniżej przedstawię Ci kilka przykładów.
Niezachowanie terminów
Wydaje się, że jednym z często popełnianych błędów jest złożenie czynnego żalu po tym, jak organ ścigania rozpoczął już czynności służbowe. Tak jak wspomniałem, czynny żal musisz złożyć zanim organ rozpocznie kontrolę czy postępowanie przygotowawcze.
Zawiadomienie musi być dokonane przed rozpoczęciem przez organ ścigania czynności służbowych.
Art. 16 § 1 KKS
Przykład: Przedsiębiorca złożył zawiadomienie o czynnym żalu dzień po rozpoczęciu kontroli podatkowej. W rezultacie zgłoszenie nie było skuteczne i przedsiębiorca poniósł karę.
Brak szczegółowych informacji
Zawiadomienie o czynnym żalu musi zawierać wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu, w tym szczegóły dotyczące osób współdziałających. Niewystarczająco szczegółowe informacje mogą spowodować odrzucenie Twojego zgłoszenia.
Zawiadomienie musi zawierać wszystkie istotne okoliczności popełnionego czynu, w tym dane osób współdziałających.
Art. 16 § 2 KKS
Przykład: Podatnik złożył zawiadomienie o czynnym żalu, ale nie podał szczegółów dotyczących okoliczności popełnienia czynu i osób współdziałających.
Niepełne naprawienie szkody
Składając czynny żal musisz w miarę możliwości naprawić wyrządzoną szkodę, na przykład poprzez zapłatę zaległych podatków wraz z odsetkami. Brak pełnej naprawy szkody może uniemożliwić uznanie czynnego żalu.
Jeżeli w wyniku przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego została wyrządzona szkoda majątkowa, to sprawca jest obowiązany do jej naprawienia.
Art. 16 § 4 KKS
Przykład: Firma złożyła czynny żal, ale nie zapłaciła wszystkich zaległych podatków. Organ ścigania uznał, że warunek naprawienia szkody nie został spełniony, co uniemożliwiło skorzystanie z czynnego żalu.
Złożenie fałszywych informacji
Zgłoszenie czynnego żalu musi być rzetelne i prawdziwe. Podanie nieprawdziwych informacji skutkuje odrzuceniem zgłoszenia i może prowadzić do dalszych konsekwencji prawnych.
Zawiadomienie zawierające nieprawdziwe informacje nie chroni przed odpowiedzialnością karno-skarbową.
Art. 16 § 4 KKS
Przykład: Osoba zgłaszająca czynny żal podała fałszywe informacje dotyczące okoliczności popełnienia czynu. Organ ścigania odkrył nieprawdziwe dane, co skutkowało odrzuceniem czynnego żalu i nałożeniem kary.
Przykłady, w których możesz zastosować czynny żal
Przykład 1: Niezłożenie deklaracji podatkowej
Firma handlowa, która przez pomyłkę nie złożyła deklaracji VAT za jeden z miesięcy, zdecydowała się na złożenie czynnego żalu. Przedsiębiorca złożył pisemne zawiadomienie do urzędu skarbowego, wyjaśniając przyczyny zaniedbania i dołączając zaległą deklarację wraz z zapłatą należnego podatku i odsetek. Organ skarbowy, uznając dobrowolność zgłoszenia i pełne naprawienie szkody, odstąpił od nałożenia kary.
Przykład 2: Błędne rozliczenie podatku dochodowego
Przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą błędnie zakwalifikował część swoich przychodów, co skutkowało zaniżeniem podatku dochodowego. Po odkryciu błędu, skonsultował się z doradcą podatkowym, który zalecił złożenie czynnego żalu. Przedsiębiorca zgłosił organowi skarbowemu popełniony błąd, zapłacił zaległy podatek wraz z odsetkami oraz złożył korektę deklaracji podatkowej. Dzięki temu uniknął dodatkowych sankcji.
Ile kosztuje i jak długo trwa rozpatrzenie czynnego żalu?
Złożenie czynnego żalu jest darmowe. Wyjątkiem jest tu sytuacja, w której korzystasz z pełnomocnika. Jeżeli zaś chodzi o czas rozpatrzenia sprawy, to niestety, ale przepisy prawa nie przewidują tu konkretnych terminów.
Dodatkowo musisz wiedzieć, że czynny żal powinna złożyć osoba, która nie dopełniła określonego obowiązku. Przykładowo, jeżeli zawiniło biuro rachunkowe, to właśnie ono powinno złożyć czynny żal.
Jak napisać czynny żal? Przykład + wzór
Jeżeli dopuściłeś się popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia i masz zamiar napisać czynny żal, musisz wiedzieć, jak to zrobić. Aby Ci to ułatwić, poniżej załączę przykład wypełnionego dokumentu. Dotyczy on Janiny Kowalskiej, która nie uregulowała należności związanych z podatkiem dochodowym w terminie.
Jak widzisz, w dokumencie musisz podać podstawowe dane osobowe oraz to, do kogo kierowany jest czynny żal. Poza tym niezwykle istotny jest opis popełnionego czynu zabronionego, a także zaznaczenie, czy przy popełnieniu czynu działałeś z innymi osobami. Na kolejnym obrazku poniżej zobaczysz również, że musisz uwzględnić to, w jaki sposób wywiązałeś się z zaległych zobowiązań.
