Majątek wchodzący w skład spadku często budzi wiele kontrowersji. Nie dlatego, że może prowadzić do wzbogacenia, a raczej dlatego, że w wielu sytuacjach prowadzi do konfliktów. Pośród tego zdarzają się też sytuacje, w których spadkobiercy jedyne, co mogą odziedziczyć, to dług. Wówczas powodów do kłótni jest zdecydowanie mniej. Wręcz przeciwnie. Szuka się rozwiązania problemu. A co w sytuacji, gdy spadkobiercami są np. osoby niepełnoletnie? Czy długi rodziców przechodzą na dzieci? O tym już poniżej.
Sposoby dziedziczenia
Na początek zajmiemy się sposobami dziedziczenia. Co do zasady, w naszym kraju możemy wyróżnić dwa podstawowe mechanizmy dziedziczenia: na podstawie testamentu lub ustawy. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z dokumentem, który został sporządzony przez zmarłego. To w nim ujęci są spadkobiercy, a także majątek, który dziedziczą. Z kolei, gdy testament nie został sporządzony lub jest nieważny, dziedziczenie odbywa się z mocy ustawy (kodeks cywilny).
Co istotne, zwróć uwagę, że dziedziczenie ustawowe daje pewne pole manewru, ponieważ jak wskazuje art. 1012 kodeksu cywilnego:
Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
W związku z tym przepisem prawnym, jeżeli np. rodzic pozostawia po sobie długi, to spadkobierca może w całości odrzucić spadek. Z drugiej strony, jeżeli oprócz długów rodzic posiadał majątek, to spadkobierca może zdecydować się na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Dziedziczenie spadku z długami
Zacytowany powyżej przepis daje Ci trzy możliwości, dzięki którym możesz:
- Odrzucić spadek – w takim przypadku całkowicie odrzucasz spadek, w związku z czym nie odpowiadasz za ewentualne długi czy zobowiązania finansowe. Z drugiej strony zaś tracisz prawo do majątku pozostawionego przez zmarłego;
- Przyjąć spadek – tutaj na szczególną uwagę zasługuje tzw. dziedziczenie proste. Innymi słowy, przyjmujesz w całości spadek, np. po rodzicach. Oznacza to, że jeśli mają oni jakiekolwiek długi, to musisz je spłacić nawet wtedy, gdy ich wartość przekracza wartość spadku;
- Przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza – gdy zdecydujesz się na tę opcję, Twoja odpowiedzialność za ewentualne długi rodziców jest ograniczona do wartości majątku, który dziedziczysz razem z długami. W związku z tym nie musisz odpowiadać za długi (np. kredyty czy pożyczki) ponad tę wartość.
Czas na przyjęcie lub odrzucenie spadku
Pamiętaj, że na podjęcie decyzji w sprawie odrzucenia lub przyjęcia spadku masz pół roku. Jeżeli nie zrobisz nic, automatycznie przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że odpowiadasz za długi rodziców (jeżeli oczywiście są spadkodawcami) tylko do wartości majątku. Sytuacja wygląda analogicznie, gdy spadkodawcą (testatorem) jest inna osoba.
Co zrobić, gdy wartość majątku jest niższa niż zadłużenie?
Spłata zadłużenia po zmarłym wydaje się dość przykrą perspektywą. Nic dziwnego, że nie chcemy odpowiadać za długi innych osób. Mimo wszystko niemal każdy przypadek jest indywidualny. W wielu sytuacjach trzeba po prostu przeprowadzić tradycyjny rachunek zysków i strat. Innymi słowy, odpowiedzieć sobie na pytanie, która z opcji jest dla mnie najlepsza?
W przypadku, gdy wartość majątku jest niższa, niż zadłużenie, rozsądne wydaje się odrzucenie spadku. Dlaczego? Zwróć uwagę na to, że dziedziczenie długów może spowodować, że będziesz zobowiązany do dopełnienia wielu formalności, a to w wielu przypadkach nie jest gra warta świeczki. Oczywiście, wszystko zależy od Twojej indywidualnej decyzji i oceny sytuacji. Być może okaże się, że chcesz np. przyjąć spadek rodziców np. ze względów niezwiązanych z finansami.
Jak odrzucić spadek?
Jeśli jednak zdecydujesz, że chcesz odrzucić spadek, musisz poczynić pewne kroki. Przede wszystkim pamiętaj o złożeniu stosownego oświadczenia przed sądem lub notariuszem. Nie musisz robić tego osobiście, ponieważ czynności może wykonać za Ciebie Twój pełnomocnik. Pamiętaj jednak, że w przypadku składania oświadczenia przed sądem, robisz to ustnie lub pisemnie. Z kolei, jeżeli zdecydujesz się na wizytę u notariusza, to wiążąca jest wyłącznie forma pisemna.
Co istotne, decyzja o odrzuceniu spadku jest nieodwracalna. Oznacza to, że jeżeli np. rodzic zostawił o wiele większy majątek, o którym nie wiedziałeś, to nie masz możliwości cofnąć złożonego oświadczenia. Ponadto, o czym już wspomnieliśmy, na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku masz sześć miesięcy. To czas, w którym powinieneś uregulować kwestie związane z majątkiem. W innym przypadku dziedziczenie odbędzie się z dobrodziejstwem inwentarza.
Co z długami w przypadku dzieci?
Odrzucony spadek nie znika jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki. Przechodzi dalej, czyli jeżeli masz dzieci, to właśnie one stają się kolejnymi spadkobiercami. Jeżeli chcesz uniknąć takiej sytuacji, musisz również odrzucić spadek w ich imieniu (oczywiście, jeżeli są małoletnie). Ciekawe może być to, że spadek musisz odrzucić również w imieniu nienarodzonych, ale już poczętych dzieci.
No dobrze, ale skąd wynika taka charakterystyka? Zwróć uwagę na to, że uczestnikiem postępowania spadkowego może być każdy, kogo dotyczy wynik tego postępowania. Wynika to z art. 510 § 1 kodeksu postępowania cywilnego. W związku z tym, wśród spadkobierców możemy wskazać też na osoby małoletnie. Jednak w myśl obowiązujących przepisów, taka osoba nie posiada zdolności do czynności prawnych, a w przypadku spraw spadkowych, zdolności procesowej. Oznacza to, że dziecko nie może działać samodzielnie i musi zdać się na przedstawicieli ustawowych. W zdecydowanej większości przypadków na swoich rodziców. Kwestie majątkowe, a raczej przerzucenie obowiązku na przedstawicieli ustawowych, wynika z realizacji zasady dobra dziecka, która jest wskazywana jako jedna z nadrzędnych w zakresie szeroko pojętego prawa.
Jak odrzucić spadek w imieniu dziecka?
No dobrze, ale jak w takim razie odrzucić spadek w imieniu dziecka? Przede wszystkim, nie możesz zrzec się spadku za dzieci, wypełniając tylko oświadczenie. Aby to zrobić, musisz mieć zgodę sądu opiekuńczego. Co istotne, sąd może nie zgodzić się na takie działanie i uznać, że rodzic nie działa w interesie dziecka i zdecydowanie lepsze jest dla niego przyjęcie spadku. Takie sytuacje mają miejsce np. wtedy, gdy wartość majątku zdecydowanie przekracza wartość długów. Poza tym pamiętaj, że oczekiwanie na decyzję sądu nie wlicza się do wspomnianego wcześniej półrocznego okresu, w czasie którego możesz odrzucić spadek.
Czy można zrzec się długów rodziców za ich życia?
Załóżmy, że Twój przyszły spadkowaca (niech będzie to ojciec) żyje. Niestety, jego sytuacja finansowa nie jest najlepsza. Przez ostatnie kilka lat zaciągał kredyty i pożyczki. Część z nich jest już dawno po terminie płatności, a należności próbuje ściągnąć komornik. Co więcej, dłużnik (czyli spadkowaca) niezbyt chce współpracować w zakresie ich spłaty. Dodatkowo nie ma żadnego majątku.
Ty jako przyszły spadkobierca mając widmo tego, co może czekać Cię w przyszłości, zastanawiasz się, jak zaradzić tej sytuacji. Innymi słowy, wiesz, że długi po rodzicach mogą być znacznym obciążeniem. W związku z tym zastanawiasz się, czy istnieje szansa na załatwienie tej sprawy wcześniej? Tak, jednak wymaga wyrażenia woli obydwu stron i podpisania stosownej umowy w formie aktu notarialnego. Mówi o tym art. 1048 kodeksu cywilnego, który dopuszcza zrzeczenia się dziedziczenia po przyszłym spadkodawcy.
Podsumowanie
Możemy powiedzieć, że spadek ma wiele twarzy i nie zawsze przyjmują one minę, jaką chcemy. Wydaje się, że najwięcej kłopotów pojawia się w momencie, gdy długi spadkodawcy przekraczają wartość jego majątku. W takiej sytuacji rozsądnym rozwiązaniem jest całkowite odrzucenie spadku, na które musisz zdecydować się w terminie sześciu miesięcy. Z kolei, gdy nie zrobisz nic, wówczas przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Poza tym w przypadku odrzucenia spadku musisz zadbać o to, a nie przeszedł on na kolejnych spadkobierców, czyli np. na Twoje dzieci.
